Makale Mütercim Âsım Efendinin Kâmûsu’l-Muhît İsimli Sözlüğündeki Kıraat ve Tefsir Kavramlarına Genel Bir Bakış

Mütercim Âsım Efendi ve Sözlüğündeki Kıraat Kavramları

Özet

Kıraat ilminin konusu Kur’an’ın tilavetidir.  Amacı ise; Allah’ın kelâmı olan Kur’an’ın hatalardan uzak tutularak okunmasıdır.  Amacı Kur’an’daki kapalı manaları izah ederek onun manalarının anlaşılmasını sağlamak olan tefsir ilminin konusu ise Kur’an’ın anlaşılmasını hedefleyen yöntem ve tekniklerdir.  Kıraat ve tefsir alimleri, muhatapların Kur’an’ı hatasız okuyabilmesi, manasını anlayabilmesi ve Kur’an kavramalarının anlaşılması için önemli çalışmalar ortaya koymuşlardır. Bu çalışmalar kimi zaman salt lügat düzeyinde kavramsal çalışmalar şeklinde olmuş, kimi zaman da anlaşılmasında güçlük çekilen durumlarda tefsir ilminin bilgi ve yöntemlerinden istifade edilmiştir. Tarihî süreç içerisinde gelişen, özellikle Arap dilini muhafaza amacı ile başlayan lügat çalışmaları esnasında dilbilimciler de Kuran’a temel başvuru kaynağı olarak müracaat etmişlerdir. Karşılıklı ihtiyaçtan doğan bu münasebet dilbilimcilerle kıraat ve tefsir alimlerini iş birliği yapmaya sevk etmiştir. Netice itibariyle dilbilimciler kavramlarını Kur’an ile destekleyip zenginleştirirken, İslam alimleri de hem lafız hem de tilavet çeşitliliği ve Kur’an’ın anlaşılması ve hatadan korunması noktasında dilbilimsel çalışmalara başvurmuşlardır.  Bu çalışma ile Osmanlı Türkçesi’nin önemli eserlerinden biri olan ve Mütercim Âsım Efendi tarafından tercüme edilen el-Okyânûsu’l-Basît fî Tercemeti Kâmûsu’l-Muhît (Kâmus Tercümesi) adlı sözlüğündeki kıraat ve tefsir kavramlarını ele alış biçimi incelenmiştir.  Mütercim Âsım Efendi tercüme sözlüğünde, klasik Arap lügat geleneğinden yararlanarak, kıraat ve tefsir kavramlarını hem literal hem de teknik anlamda açıklamalar sunmaktadır. Makalede öncelikle Mütercim Âsım Efendi’nin hayatı, ilmî kişiliği ve eserleri tanıtılmış; daha sonra genelde lügatlerin ilim dallarına, özelde ise Âsım Efendi’nin Kâmûsu’l-Muhît isimli sözlüğünün kıraat ve tefsir ilmine kaynaklık değeri incelenmiştir. Kavramlardan örnekler verilerek bahsi geçen lügatın kavramları açıklama tarzı araştırılmıştır. Sonuç olarak, Kâmûsu’l-Muhît tercümesinin, kıraat ve tefsir ilimlerinin dilsel temellerinin anlaşılmasında rol oynadığı vurgulanmış ve bu eserin ilgili ilimlere kaynaklık değeri öne çıkarılmıştır. Çalışma, İslâmî ilimlerde dilsel çalışmaların önemini bir kez daha ortaya koyarak, bu alanlardaki yeni yaklaşımlar için bir öneri sunmaktadır.